Artykuły Archiwalne

Słownik Dzieł i Terminów Literatury Tubylców Australijskich

---

Słowo busz, prawdopodobnie z irlandzkiego, używane było dla określenia lasów Australii już w osiemnastym wieku. Literackie użycie słowa jest bardzo istotne w kulturze i literaturze Australii i używane jest często symbolicznie i metaforycznie.

Busz w Literaturze Australijskiej zaistniał we wszystkich gatunkach literackich i formach folklorystycznych. Jest motywem, symbolem, metaforą i konceptem literackim Literatury Australijskiej, której pierwsi twórcy starali się nadać jej charakter narodowy. W literaturze, ale i każdej innej kreatywnej twórczości busz ma wiele konotacji, przy czym inaczej postrzegają busz tubylcy, a inaczej biali, aczkolwiek dla obu grup busz jest scenerią świata przedstawionego i lirycznego, gdzie los, czasoprzestrzeń i wyroki boskie determinują człowieka.

Busz w twórczości pisarzy przybyłych do Australii z Wielkiej Brytanii i innych krajów Europy najczęściej przedstawiany jest jako teren, obszar nieprzyjazny ludziom. W tak zwanej literaturze narodowejbusz stanowi podstawę opisywania historii osadników w Australii i dziejów powstającej państwowości i narodu australijskiego. W twórczości pisarzy pochodzenia nieaborygeńskiego spotykamy następujące użycie konceptu buszu:

• busz symbolizuje walkę i odwagę przybyszy, którzy muszą zastany świat dostosować do swoich potrzeb, muszą go usidlić i opanować, podporządkować sobie i wyrwać mu teren pod uprawy, hodowle, urbanizację, kopalnie, itp., innymi słowy – przybysze muszą zawładnąć buszem, by stworzyć nową kulturę, kolonię, a później – państwo;
• busz dla białych bohaterów to sceneria walki z żywiołem, chęci opanowania ziemi, miejsce przemocy, chorób, sukcesów, klęsk, dramatów, gwałtów;
• busz to miejsce, które ma tajemnice, chowa je, ale i wywołuje nienawiść, melancholię, smutek, strach, uczucie samotności, zagrożenia i bezradności, a tylko czasami poczucie piękna, miłości i umiłowania;
• busz dla pisarzy napływowych to także czasami fascynacja związkiem Aborygenów z ziemią, mistyka polegająca na odczytywaniu mocy i tajemniczości ziemi i uchwyceniu symbiozy tubylców z przyrodą;
• busz to prototyp raju na ziemi podyktowany faktem, że kontynent ten był dla przybyszy ziemią obiecaną, domem – dla osadników i imigrantów;
• busz to potencjał bogactwa, potencjał zakładania i utrzymania miast i państwa;
• busz to dla wielu niewiele ponad ziemię bogatą w minerały: złoto, srebro, opale, uran, bogactwa naturalne stanowiące podstawę eksportu, czyli perspektywa wielkiego bogactwa.

* * *

W Australijskiej Literaturze Tubylczej busz ma zupełnie inne znaczenie i odniesienia kulturowe, niż w literaturze tworzonej przez osadników i imigrantów.

W obu wersjach Literatury Aborygeńskiej – tradycyjnej ustnej i współczesnej pisanej, busz służy nie tylko do opisywania historii społeczeństw tubylczych, ale jest ‘domem’ bohaterów, miejscem ich życia i codzienności oraz źródłem ideałów, praw, mitów, legend, opowieści lub przypowieści.

Busz twórców pochodzenia tubylczego i tubylców to sceneria współżycia z żywiołem i umiłowanie rodzimej ziemi przez człowieka, to utożsamienie ludzi i ich historii z Matką Ziemią, to wieczna szkoła życia i współżycia z Przyrodą i Światem Zwierzęcym, którego częścią jest człowiek. To także umiejętność akceptacji swego miejsca we Wszechświecie, który dyktuje Ziemi Prawa, według musimy żyć.

• busz jest zatem w poezji i prozie tubylczej oryginalny, piękny, pierwotny i dziki, czyli nietknięty przez człowieka, tym samym – potęgujący poczucie i uczucie sprawiedliwości;
• busz jest czasami wrogi, bestialski, tragiczny lub stwarza zagrożenie, ale dzieje się tak tylko wtedy, gdy busz nie jest respektowany jako miejsce Przodków i Prawa Wiecznego albo jest niszczony lub lekceważony;
• busz jest archetypicznym Rajem na Ziemi, miejscem historycznym naznaczonym istnieniem Przodków, i ich twórczej, kreatywnej siły stworzenia i tworzenia, jest także miejscem odzyskiwania kreatywnej siły ludzi, przekazywanej im przez Przodków i Duchów Przodków;
• busz w literaturze tubylczej przedstawiany jest także Raj i Arkadia utracone w wyniku działalności najeźdźców i kolonizatorów, a także w wyniku tego, że jego pierwotni opiekunowie nie byli w stanie go obronić, opiekować się nim tak jak nakazywało Prawo Wieczne;
• busz to miejsce tożsame z życiem i wszelkiego stworzenia, od mrówki poprzez zwierzynę, owady i płazy aż do człowieka, dla których jest miejscem bezpiecznym, ale i miejscem walki o życie i przetrwanie zgodne z prawami naturalnymi;
• busz to dom; miejsce święte oferujące ochronę i azyl, do którego uciekają z białej cywilizacji nieszczęśliwi krajowcy;
• busz to miejsce pełne symboli z przeszłości, znaków historycznych, znaków środowiska zmieniającego się w czasie;
• busz to teren, przestrzeń geograficzna i środowiskowa z zapisem przeszłych cywilizacji, stąd jest to obszar pełen życia i niewidzialnych duchów, to także nośnik tajemniczości i mistycyzmu narzuconego człowiekowi przez Przyrodę i Naturę, a w konsekwencji przez cały Wszechświat;
• busz jest kulturą, szeroko pojętą ecokulturą, a raczej ecokulturami, tradycjami lądu i jego ukształtowania, tradycjami zwierząt, owadów, gadów i roślin oraz wszelkiego stworzenia ziemskiego wraz z istotami nadprzyrodzonymi i pozaziemskimi;
• busz ma duszę, jest istotą życia – Alcheringa to Dusza Ziemi, a także dom przeszłych i przyszłych ludzi i innego stworzenia.

---

Teresa Podemska-Abt

Fot. Artur Abt, Kamil Abt

Komentarze